Autisme en oud worden

Inleiding

In de praktijk heb ik ouderen met autisme van gemiddeld 60 jaar mogen begeleiden. Ze waren allen pas op latere leeftijd gediagnosticeerd. De diagnose kwam na vele jaren van vallen en opstaan en vastlopen in het werk en soms ook prive. Het ouder worden zorgde voor een toename van klachten. Hierbij viel mij vooral op de angst om cognitief achteruit te gaan. Bijvoorbeeld: “vroeger had ik een super goed geheugen en nu vergeet ik zoveel”.

Het ouder worden brengt veranderingen met zich mee en daar hebben mensen met autisme, in meer en mindere mate, moeite mee.

Van de andere kant hoor ik ook ervaringen dat men juist beter kan functioneren naarmate men ouder wordt. De spanningen van het leven zijn minder en hierdoor is er meer ruimte gekomen voor rust en door de rust is het leervermogen verbeterd.

Uit recent onderzoek is gebleken dat ouderen met autisme niet sneller cognitief achteruitgaan in vergelijking met mensen zonder autisme. Er is vooralsnog geen reden om aan te nemen dat de andere informatieverwerking op oudere leeftijd voor extra problemen zorgt.

In dit blog:

• Waar krijgen mensen met autisme mee te maken als ze ouder worden?
• Waar moet men rekening mee houden als men met ouderen met autisme werkt?
• Verliezen ouderen met autisme eerder het overzicht dan ouderen zonder autisme?
• Vanaf welke leeftijd krijgt men te maken met problemen in het kortetermijngeheugen?
• Informatieverwerking

Ouder worden

Waar krijgen mensen met autisme mee te maken als ze ouder worden?
Mensen met autisme kunnen verschillende uitdagingen en ervaringen tegenkomen naarmate ze ouder worden. In de zorg voor ouderen is er nauwelijks bekendheid over autisme. Daarbij staat de ouderenzorg onder druk vanwege personeelstekorten.

Veranderingen waar men mee te maken krijgt zijn bijvoorbeeld:
-Mentale gezondheid: Er is een verhoogd risico op angst en depressie bij mensen met autisme, vooral als ze zich niet begrepen of ondersteund voelen.

-Het kan lastig zijn om de juiste ondersteuning te vinden die aansluiten bij hun behoeften. In de ouderen zorg is nog weinig bekendheid met autisme.

-Veranderingen in de levensomstandigheden, zoals verhuizen of veranderingen in de zorg, kunnen stressvol zijn.

-Autismecoaches zijn vaak zelf relatief jong waardoor ze deze levensfase, in combinatie met autisme, moeilijk begrijpen of niet mee willen werken omdat men, bijvoorbeeld meent dat er geen vooruitgang is te boeken.

Rekening houden met

Waar moet men rekening mee houden als men met ouderen met autisme werkt?
Veel ouderen met autisme hebben last van sensorische over- en/of onder gevoeligheid. Dit betekent dat ze bepaalde zintuiglijke prikkels extra sterk óf juist minder sterk ervaren. Zo kan iemand extreem gevoelig zijn voor omgevingsgeluiden, geuren of aanraking. Andersom kunnen lichamelijke sensaties zoals pijn of vermoeidheid juist minder worden waargenomen. In het laatste geval gaan ouderen maar door en door, terwijl hun ouder wordende lichaam dit feitelijk niet meer aan kan.

Als je met ouderen met autisme werkt, zijn er verschillende belangrijke punten om rekening mee te houden:

1. Elke persoon met autisme is uniek. Het is belangrijk om hun specifieke behoeften, voorkeuren en uitdagingen te begrijpen.
2. Veel ouderen met autisme hebben moeite met sociale interactie en communicatie.
3. Veel mensen met autisme gedijen goed bij voorspelbaarheid en routine. Probeer een gestructureerde omgeving te bieden en veranderingen in de routine geleidelijk aan te introduceren.
4. Ouderen met autisme kunnen gevoelig zijn voor zintuiglijke prikkels, zoals geluiden, licht of texturen. Zorg voor een rustige en comfortabele omgeving. In een groep meedoen is vaak niet geschikt.
5. Wees alert op signalen van stress of angst. Bied emotionele ondersteuning en een veilige ruimte waar ze zich kunnen uiten en/of tot rust kunnen komen.
6. Moedig sociale interactie aan, maar respecteer ook hun grenzen. Sommige ouderen met autisme kunnen zich ongemakkelijk voelen in sociale situaties.
7. Betrek familieleden of verzorgers bij de zorg en ondersteuning, omdat ze waardevolle inzichten kunnen bieden over de oudere met autisme.

 Door deze aspecten in gedachten te houden, kun je een positieve en ondersteunende omgeving creëren voor ouderen met autisme.

Overzicht houden

Verliezen ouderen met autisme eerder het overzicht dan ouderen zonder autisme?
Ouderen met autisme verwerken informatie vanuit details tot gehelen. Hun oog voor details en concrete denkstijl is soms juist een kwaliteit! Maar het nadeel is dat men gemakkelijk het overzicht verliest. Dit wordt ook wel een zwakke ‘centrale coherentie’ genoemd. Verder ervaren mensen met autisme in meer of mindere mate moeite met planning en het wisselen van de aandacht, wat valt onder problemen in de executieve functies.
Het is mogelijk dat ouderen met autisme eerder het overzicht verliezen dan ouderen zonder autisme, maar dit kan sterk variëren per individu. Veel mensen met autisme hebben moeite met het verwerken van informatie en kunnen overprikkeld raken door veranderingen in hun omgeving of dagelijkse routine. Dit kan leiden tot verwarring of een gevoel van overweldiging.

Het bieden van een gestructureerde omgeving, duidelijke communicatie en ondersteuning kan helpen om het overzicht te behouden.

Achteruitgaan

Gaan ouderen met autisme sneller (cognitief) achteruit dan ouderen zonder autisme?
Er is nog niet genoeg onderzoek gedaan om definitieve conclusies te trekken over de cognitieve achteruitgang bij ouderen met autisme in vergelijking met ouderen zonder autisme. Sommige studies suggereren dat ouderen met autisme mogelijk een verhoogd risico hebben op bepaalde cognitieve uitdagingen, vooral als ze ook andere gezondheidsproblemen hebben.

Echter, het is belangrijk om te benadrukken dat de ervaringen van ouderen met autisme zeer divers zijn. Veel factoren, zoals de mate van ondersteuning, de aanwezigheid van andere aandoeningen en de individuele levensomstandigheden, kunnen invloed hebben op de cognitieve gezondheid.

Geheugenproblemen

Vanaf welke leeftijd krijgt men te maken met problemen in het kortetermijngeheugen?
Problemen met het kortetermijngeheugen kunnen op verschillende leeftijden beginnen, maar het is vaak een geleidelijk proces. Bij veel mensen kunnen er al lichte veranderingen optreden vanaf de middelbare leeftijd, rond de 40-50 jaar. Naarmate mensen ouder worden, vooral in de 60’er en 70’er jaren, kunnen deze veranderingen meer merkbaar worden.

Het is belangrijk op te merken dat niet iedereen op dezelfde manier of in dezelfde mate last heeft van geheugenproblemen. Factoren zoals levensstijl, gezondheid, en mentale stimulatie spelen een grote rol in hoe het geheugen zich ontwikkelt naarmate men ouder wordt. Regelmatige mentale en fysieke activiteit kan helpen om het geheugen scherp te houden.

Er zijn hierbij geen verschillen gezien tussen mensen met en zonder autisme.

Informatieverwerking

Ouderen met autisme, zeker wanneer ze over een relatief hoge intelligentie beschikken, zijn doorgaans redelijk in staat om sociale situaties in te schatten. Toch is hun sociale inschattingsvermogen anders dan dat van mensen zonder autisme. Ze proberen sociale situaties te doorgronden door deze te analyseren en wetmatigheden te ontdekken. Dit wordt ook wel ‘niet-intuïtieve theory of mind’ genoemd, omdat het hierbij niet gaat om inschatten op basis van gevoel, maar op basis van cognitie.

Hierdoor kunnen mensen, die wat meer op afstand staan, weinig bijzonderheden opmerken, terwijl de partner of kinderen wel degelijk problemen ervaren. In de privésituatie zijn de sociale situaties met de directe familie namelijk complexer en onvoorspelbaarder. Er wordt een groter beroep gedaan op het sociaal-emotionele inzicht en de sociale vaardigheden.

In dergelijke complexere sociale situaties vallen de beperkingen in het meer intuïtieve of empathische inschattingsvermogen dan wel op. Verder zijn vrouwen met autisme gemiddeld beter in sociale interacties dan mannen, waardoor hun beperkingen nog minder opvallen voor buitenstaanders.

Het is een misvatting dat ouderen met autisme geen behoefte zouden hebben aan contact of niet eenzaam kunnen zijn. Contact met andere mensen is juist wel belangrijk, maar het kan wel misgaan door een andere manier van denken, waardoor iemand een buitenbeentje kan worden. Soms zijn ouderen met autisme heel compromisloos of kunnen ze ongevoelig overkomen. Dit geeft spanningen in de sociale omgang. Ouderen met autisme merken dit wel op, maar weten niet altijd hoe dit te veranderen. Hierdoor kunnen mensen zich terugtrekken uit het sociale leven, niet omdat men geen contact wil, maar omdat men ervoor kiest dit niet meer aan te gaan om zo meer rust voor zichzelf te creëren.

Bronnen

• Leo Kannerhuis Amsterdam (Hilde Geurts)
• GGZ Breburg, PersonaCura, hoogspecialistisch centrum voor ouderenpsychiatrie (Rosalien Wilting, Arjan Videler en Karin Delescen)
• GGZ Mondriaan, Topklinisch centrum voor ouderen met persoonlijkheidsstoornissen (Sylvia Heijnen-Kohl en Bas van Alphen)
• Autismestoornissen bij ouderen - Trimbos-instituut