Autisme en hoogbegaafdheid Deel 1

Inleiding

Als een kind hoogbegaafd (HB) is dan koppelen ouders en docenten en het kind zelf, verwachtingen daaraan wat betreft de toekomstige leerprestaties. Verwachtingen die ze soms niet kunnen waarmaken als er ook sprake is van een autisme spectrum stoornis (ASS).  Deze bijzondere kinderen kunnen als volwassenen specifieke hulpvragen stellen. Het kan zijn dat, deze relatief kleine groep, hun diploma’s niet halen van de middelbare school of geen geschikte werkplek vinden. Het gevoel geen toekomstperspectief te hebben omdat ze nergens bij lijken te horen is verschrikkelijk.
Voor dit blog richt ik mij op volwassenen met deze combinatie HB en ASS.  In dit eerste deel komt het volgende aanbod:

• Wat is intelligentie?
• Wat is hoogbegaafdheid (HB)?
• Wat is dubbel bijzonder?
• Onderzoeken en literatuur

Wat is intelligentie?

• Intelligentie is de snelheid en de complexiteit van denken. Bij HB is er sprake van een goed werkgeheugen. Het lange termijn geheugen is goed ontwikkelt. Al in de kindertijd wordt gezien dat het kind erg snel is met taal leren, rekenen, en veel vragen stelt en een goed geheugen heeft.
• In Nederland meten we het IQ met een intelligentie onderzoek. Tijdens een onderzoek kan iemand onder presteren. Er wordt uitgegaan van HB bij een IQ van 130 punten of hoger.

Wat is creativiteit?
• Met creativiteit wordt, in dit verband, bedoeld het vermogen om oplossingen te bedenken voor complexe problemen en vraagstukken. Hierbij is het flexibel denken belangrijk.

Wat is motivatie?
• HB mensen zijn taak en doelgericht.  Ze kunnen heel lang de concentratie vasthouden om oplossingen te bedenken voor complexe vraagstukken. Hierbij is een groot doorzettingsvermogen nodig.

Wat is hoogbegaafdheid?

Dit is een vraag waar niemand een eenduidig antwoord op kan geven. Er bestaan wel toonaangevende modellen en definities van hoogbegaafdheid. Het Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid gaat bij het definiëren van hoogbegaafdheid uit van het triadisch interdependentiemodel van Renzulli en Mönks, geïnterpreteerd door experts uit het werkveld.

Renzulli
Onderzoek toont aan dat mensen die prestaties op hoog niveau leveren vaak over kenmerkende persoonlijkheidseigenschappen beschikken. Hoogbegaafden beschikken dan over de volgende persoonlijkheidskenmerken.

• Hoge intellectuele vermogens: intelligentie die boven het gemiddelde ligt, vaak gemeten met een prestatie-of intelligentie test, meestal uitgedrukt in met een intelligentiequotiënt (IQ).
• Taakgerichtheid en volharding (motivatie): doorzettingsvermogen om een taak te volbrengen.
• Creatief vermogen: het vermogen om een originele en vindingrijke wijze oplossingen voor problemen te bedenken

Mönks
• Ter aanvulling op de door Renzulli beschreven aanlegfactoren (hoge intellectuele capaciteiten, creativiteit en motivatie), wordt in het meer factorenmodel van Mönks het belang van een goede interactie met de sociale omgeving benadrukt voor een gezonde ontwikkeling.
• Hierbij gaat het voornamelijk om de wisselwerking met gezin, school, vrienden. Pas bij een goed samenspel van de persoonskenmerken en de sociale omgevingen kan (hoog) begaafdheid zich ontwikkelen. Dit kan alleen tot stand komen als ook de sociale competentie voldoende eigen gemaakt kan worden.

Hierbij moet er rekening worden gehouden met het feit dat deze drie (IQ, hoge mate van creativiteit en motivatie) persoonskenmerken zijn die er niet altijd uit komen. Het gebeurt regelmatig dat hoogbegaafden juist gedemotiveerd raken door bijvoorbeeld  belemmerende omgevingsfactoren of andere factoren.

Wat is dubbel bijzonder?

Dubbel bijzonder noemt men in het onderwijs kinderen die kenmerken hebben van begaafdheid en kenmerken van leer-en of gedragsproblemen.

Over het algemeen wordt uitgegaan van hoogbegaafdheid bij een IQ van 130 of hoger. Maar hoogbegaafdheid is meer dan alleen (cognitieve) intelligentie. Het gaat om een wezenlijk andere manier van denken en doen. Persoonlijkheid, creativiteit en doorzettingsvermogen spelen ook een belangrijke rol.

Ongeveer 2,3 procent van de bevolking is hoogbegaafd. In Nederland komt dat neer op ongeveer 430.000 hoogbegaafde mensen.

De scherpe scheiding die wordt aangebracht om te bepalen of iemand hoogbegaafd is (IQ-score hoger dan 130), is kunstmatig en omstreden. Toch is dit wel belangrijk. Het is net als met ASS. Hoe vaak zeggen mensen niet “ik heb autisme” zonder dat ze daarvoor een diagnostisch onderzoek hebben laten doen! Met HB werkt dit ook op deze manier dat mensen menen “ik heb HB”,  maar er is geen IQ test die dit kan bevestigen.

Als je HB bent dan uit zich dit meestal al vanaf zeer jonge leeftijd. Het zijn de kinderen die alles sneller leren in het basisonderwijs. Het is maar een zeer klein percentage van de Nederlandse bevolking dat HB is.

- Hoogbegaafdheid (HB) is niet omschreven in de DSM 5 omdat het geen stoornis is. Autisme wordt gezien als een stoornis.
- HB is net als autisme (ASS) aangeboren. Er is bij beide sprake van erfelijkheid en de ontwikkeling is mede afhankelijk van de omgeving factoren.
- ASS wordt vastgesteld op basis van gedrag en de ontwikkeling.
- HB wordt vastgesteld op basis van een IQ test.
- HB is naar schatting 2,5 % van de bevolking.
- Volgens de laatste gegevens komt ASS voor bij 2,8 % van de bevolking. (Centers for Disease Control and Prevention 2018).
- Van de combinatie HB en ASS zijn (zover mij bekend) geen gegevens bekend. Dit percentage ligt vermoedelijk onder de 1%.

Onderzoeken en literatuur

In de literatuur is nauwelijks iets te vinden over deze doelgroep. In het onderwijs is er aandacht voor met speciale programma’s en plusklassen. Over volwassenen is bijna niets te vinden en wat er te vinden is blijkt niet altijd goed onderbouwd te zijn.

De beste onderbouwde informatie die ik tegen kwam is een onderzoeksrapport in het kader van passend onderwijs. Wanneer je dit rapport leest dan begrijp je dat er zoveel feiten en fabels geschreven worden hierover. Dan begrijp je vervolgens ook dat leerlingen van toen, en nu volwassen, met deze dubbele bijzonderheid vastlopen in de studie en op het werk.

Lees verder (als je behoefte daaraan hebt): Passend onderwijs voor dubbel-bijzondere (hoog)begaafde leerlingen: Fabels en feiten over (het voorkomen van) frustratie van talent. Dr. Agnes Burger e.a. 2018.

Bron: Microsoft Word - NRO rapportage 301118 03-12-18 DEF Ingediend WORD TKST, VERBETERINGEN ABV zwart.docx (agnesburger.nl)
Lees verder over de stand van zaken in de politiek (als je daar behoefte aan hebt) Uitwerking plan van aanpak hoogbegaafdheid.pdf

Deel 2

In dit tweede deel komt aanbod:
• Wat is emotionele intelligentie?
• Kan iemand met ASS ook HB zijn?