Autisme en sociale angst Deel 2

Schilderij acryl:  M. Pijler

Inleiding

Bij een persoon met een sociale angststoornis is de neuroceptie (onbewust waarnemen) niet goed afgestemd.
Zelfs als het veilig is lukt het deze persoon niet om tot kalmte te komen. Het autonome zenuwstelsel blijft alarmbellen afgeven terwijl er geen gevaar is.
Het autonome zenuwstelsel is ontregeld.
Deze ontregeling kan men herstellen en daar gaat de polyvagale theorie over.
Stephen Porges, neurowetenschapper en hoogleraar in de psychiatrie in North-Carolina USA, heeft met zijn polyvagaal theorie, de werking van het autonome zenuwstelsel genuanceerd.
Hij heeft jarenlang onderzoek hierna gedaan. Deze theorie is wetenschappelijk onderbouwd. S.Porges wilde iets bedenken waar kinderen met autisme mee gebaat zouden zijn.
In deze theorie heb ik mij, middels boeken en een training, verdiept. Dit vond ik zo verhelderend dat ik besloten heb deze te gaan gebruiken in mijn praktijk. Het is een aanvulling op wat we al weten over autisme en het zenuwstelsel.
In mijn praktijk werk ik met signaleringsplannen. Deze zijn nu verder aangevuld met deze theorie.

Waar gaat dit blog over?

• Veilig voelen en sociaal betrokken zijn
• Overleven met autisme

Veilig voelen en sociaal betrokken

Dit model biedt de mogelijkheid om de relatie tussen angst en klachten op een dieper niveau te begrijpen. Het heeft ook implicaties voor de verdere behandeling en begeleiding.

De polyvagaal theorie geeft ons een blik op de biologische systemen die de basis vormen voor het ons veilig voelen en sociaal betrokken zijn.
Met name de onbewuste relatie tussen het autonome zenuwstelsel en sociaal gedrag komt er in aan bod.

Dr. Stephen Porges is de grondlegger hiervan en ’s werelds meest toonaangevende expert op dit gebied.
Zijn polyvagaal theorie is door therapeuten en artsen over de hele wereld overgenomen en heeft gezorgd voor interessante nieuwe inzichten.

Poly=veel en vagaal=zenuw.

De polyvagaal theorie gaat ervan uit dat in de evolutie meerdere, afzonderlijke delen van het autonome zenuwstelsel ontstaan zijn, die de respons op stress regelen.Het autonome zenuwstelsel bestaat uit 3 verschillende zenuwsystemen die zich in de evolutie ontwikkeld hebben met als doel: overleven.

Overleven met autisme

Met autisme ben je mogelijk extra kwetsbaar voor stress door bijvoorbeeld de onder en overprikkeling, niet weten hoe je kunt ontspannen, je bent sneller overbelast doordat autisme een informatie verwerking stoornis is. Vaak hebben mensen met autisme weinig verbinding met anderen terwijl verbinding juist kan zorgen voor minder stress. Met autisme kan het zijn dat iemand aan de “ ” de beperkingen niet wil of kan laten zien. Dit kan zorgen duur zorgen voor chronisch stress ofwel een zenuwstelsel dat geen rust krijgt.

Wanneer je zenuwstelsel geen rust kan vinden kan je daar al denkende weinig aan veranderen. Het overkomt je. Wat kan je wel doen?  Je verdiepen in de dieper liggende oorzaak vanuit het zenuwstelsel. Leer je eigen zenuwstelsel kennen. Probeer te begrijpen hoe het bij jou werkt. Voldoende rust in je leven is van levensbelang.

Overleven is zorgen dat we veilig zijn. Dat is wat de mens doet vanuit het autonome zenuwstelsel.

Het autonome zenuwstelsel bestaat uit drie verschillende zenuwsystemen die zich in de evolutie ontwikkelt hebben met als doel: overleven.

• Alle drie hebben ze als taak om gevaar te scannen en naar veiligheid te zoeken.
• Ze functioneren buiten onze wil om.
  
  Wat we wel kunnen doen is:
  Deze automatische reacties opmerken en vandaaruit kiezen hoe we erop reageren.

Dorsaal vagaal Het oudste systeem (de dorsale tak) heeft in geval van gevaar als overlevingsstrategie om te immobiliseren/dissociëren waardoor het lijkt of je dood bent.

Freeze Depressie Te weinig energie Hopeloosheid Schaamte Shut-down Vast zitten Voorbereiden op het ergste Verhoogde hartslag/bloedruk Gespannen spieren Geen oogcontact Gespannen spieren Minder of niet praten (hersenstam-het instinctieve brein)

Sympathische Daarna is het ‘vlucht/vecht’ mechanisme ontstaan (de sympathische tak), een systeem binnen het centrale zenuwstelsel dat het lichaam juist maximaal mobiliseert. De vecht en vlucht reactie (flight, fight).

Flight-flight Paniek Angst Zorgen Piekeren Boos Irritaties Frustraties Hogebloedruk Hartkloppingen Maag en darm problemen Minder energie Minder weerbaarheid (limbische systeem, emotionele brein)

Ventraal vagaal Als laatste is een ‘sociaal betrokkenheidssysteem’ ontstaan (de ventrale tak) die vooral bij zoogdieren ontwikkeld is. Deze verbindt o.a. hart, longen en aangezichtsspieren. Dit laatste systeem scant naar veilige elementen, intern en extern, en communiceert onbewust naar anderen.

Plezier In het nu Verbinding met anderen Nieuwsgierig Openheid Compassie Mindfull Rust in lichaam Ademhaling regelmatig Ontspannen Oogcontact (alleen zoogdieren, neocortex, het denkende brein)

Afhankelijk van de onbewust waargenomen mate van bedreiging zet het autonome zenuwstelsel een bepaalde respons in gang waar het denkende brein eigenlijk geen invloed op heeft, maar die wel ons sociale functioneren bepaalt.
Is het veilig, dan kan het sociale systeem functioneren en kan het autonome zenuwstelsel overgaan tot herstel en reparatie. Is het niet veilig, dan schakelt het over op de voorgenoemde oudere systemen.
Ons lichaam is erop gemaakt om in elke situatie in leven te blijven.  Het autonome zenuwstelsel van zoogdieren bestaat uit een sympathisch en een parasympatisch zenuwstelsel. Zonder na te denken zorgt dit autonome zenuwstelsel ervoor dat we in gevaar zo reageren dat de kans groot is dat we het overleven.
Het autonome zenuwstelsel scant als het ware als eerste of iets veilig of onveilig is. De scanner gaat de signalen van het lichaam af (organen) en wat er in de buitenwereld op ons af komt. Dan komt het signaal binnen in het zenuwstelsel of het veilig is en we ons kunnen gaan verbinden met anderen of dat het niet veilig is en we de verbinding moeten verbreken.
Bij de neuroceptie spelen de visuele (zien) en auditieve (gehoor) signalen een belangrijke rol. Vooral geluiden spelen een cruciale rol voor ons gevoel van veiligheid. Denk bijvoorbeeld aan moeders die hun baby een slaapliedje zingen of met een bepaalde intonatie spreken. Deze stem heeft een kalmerende werking. Het gaat om de hogere en lagere frequenties. Ons zenuwstelsel reageert buiten onze wil om op geluid. Denk bijvoorbeeld aan een muziekstuk. Bij gevaar gebruikt men geluiden met een lagere frequentie en bij geen gevaar de hogere (Luister bijvoorbeeld naar: Peter en de wolf).

Coregulatie

Coregulatie is de basis van het reguleren van het zenuwstelsels (bijvoorbeeld verwerken emoties). Zelfregulatie passen we pas toe als we coregulatie hebben ervaren. Ons hele leven blijven we behoefte houden aan coregulatie. Onze zenuwstelsels beïnvloeden elkaar. Als bijvoorbeeld iemand rustig met je praat lukt het beter om zelf ook rustig te blijven in een moeilijke situatie. Als iemand in paniek raakt dan kan dat anderen “besmetten” en kan een hele groep in paniek raken (ook als daar geen reden voor je).

Het is bijvoorbeeld belangrijk dat jij en je hulpverlener op elkaar zijn afgesteld. Ofwel dat jullie zenuwstelsel goed met elkaar communiceren zodat er rust en ruimte is om te luisteren of om iets aan te leren. Als je rustig of ontspannen bent dan kan je beter leren en neem je informatie sneller op. Omdat autisme een informatieverwerkingsstoornis is dus extra belangrijk in gesprekken met je hulpverlener. Als je veel stress hebt dan neem je minder goed informatie op.

Wanneer je in paniek bent heeft je vecht en vlucht systeem het overgenomen en kan je minder goed reguleren naar rust. Als de hulpverlener je dan kan coreguleren zal de paniek verminderen. Het uiteindelijk doel is dat je zelf gaat opmerken als de onrust gaat toenemen zodat je tijdig dit zelf kan reguleren. Hiervoor hoef je niet hard te gaan nadenken. Juist niet! Natuurlijk spreek je wel later over wat er gebeurd is waardoor je paniek raakte, maar dat is niet de oplossing. Eerst dient je zenuwstelsels weer rustig te worden.

Het sociale betrokkenheidssysteem

Het sociale betrokkenheidssysteem vormt onze gezicht-hartverbinding. De nervus vagus (hart) en de zenuwen in het gezicht en hoofd hebben samen de controle over:

• Gezichtsuitdrukkingen (emotionele expressie)
• De oogleden (sociale blik)
• Het middenoor (waarneming menselijke stem)
• Het kauwproces (voedinname, zuigen)
• De keel en het strottenhoofd (stem, slikken, ademen)
• Het draaien en kantelen van het hoofd (sociale bewegingen, oriëntatie)

Via deze wegen zendt en ontvang je signalen die duiden op een warm welkom of een waarschuwing.

 

Als we ons welkom voelen dan is het sociale betrokkenheidssysteem actief. De verdediging (vecht, vlucht, bevries) is onderdrukt.

Als we gevaar ervaren dan komt de vecht en vlucht reactie.

Als dat niet werkt komen we in een toestand van verlaagd bewustzijn (bevriezen) om te overleven. Alle drie deze systemen zijn belangrijk.

Hoe we naar elkaar kijken is van cruciaal belang. Hierdoor kunnen we ons veilig of niet veilig voelen. Bij veilig voelen kunnen we ons met de ander verbinden. Afwijkend oogcontact komt niet alleen vaker voor bij autisme, maar ook bij sociale angst en bij het  post traumatische stressstoornis en bij hechtingsproblematiek.
 
Kijken, luisteren en de ander aanvoelen zorgt voor wederkerigheid in de sociale interactie. Bij mensen met autisme is er vaak een probleem met de wederkerigheid.

Mensen die last hebben van sociale angst zijn niet meer in staat om rustig naar een ander te luisteren en er ontstaat geen wederkerigheid. Met coregulatie en zelfregulatie kan dit veranderen.


Autisme en gevoeligheid voor geluid.

Belangrijke veiligheid en onveiligheidsignalen zijn auditief (horen).

Sommige geluiden kunnen ons kalmeren en anderen geven een signaal af van dreigend gevaar.

In het volgende blog "Autisme en sociale angst Deel 3" meer hierover.