Autisme en Trauma vanuit de polyvagaal theorie Deel 2

Dit is aanvullende informatie op het blog Deel 1 Autisme en Trauma
1. Overlevingsinstinct
2. ASS en PTSS en het sociaal betrokkenheidssysteem  

Inleiding

Bij de behandeling van trauma dient men rekening te houden met kenmerken vanuit het autisme. Bijvoorbeeld de trage informatieverwerking en de vaak lange met details gevulde associatieketens. De zintuigen kunnen snel overprikkelt worden. Het geeft rust en vertrouwen als blijkt dat de therapeut kennis heeft van ASS.
Een trauma behandeling kan goed werken als er veiligheid en verbondenheid is ontstaan tussen jou en de behandelaar. Traumabehandeling wordt niet gedaan door een autismecoach of autisme specialist. Zorg ervoor dat je bij een professionele traumatherapeut terecht komt met kennis van ASS.

Ons brein is erop gericht om te overleven neemt daarom elk potentieel gevaar serieus. Het brein begrijpt niet dat als het gevaar is geweken het weer mag ontspannen. Dat moet geleerd worden na een trauma. Dit zegt niets over wilskracht of inzicht of intelligentie. Belangrijk is praten over wat je is overkomen, maar dat is niet gemakkelijk bij en al helemaal niet als je autisme hebt. Geef jezelf dan ook de tijd en begrip voor een langer proces van herstel.

1. Overlevingsinstinct

Ons lichaam is erop gericht om te overleven. Het is niet ons denken dat ons in leven kan houden. Ons brein is zo gemaakt om als soort te overleven net als bij de dieren. Je lichaam wil altijd doorgaan. De mens heeft verbinding nodig en zal altijd op zoek gaan naar de veiligheid van de groep om te overleven.

Ons autonome zenuwstelsel kan je onderverdelen met elk hun eigen taken. De poly vagaal theorie legt dit goed uit.

Dorsaal vagaal zenuwstelsel
Het dorsaal vagaal zenuwstelsel zorgt voor het overleven. Dat zijn op het plaatje hieronder de rode zenuwbanen en is het gedeelte in het brein dat als eerste is ontstaan ongeveer 500 miljoen jaar geleden.

Ze noemen dit het reptielenbrein en werkt instinctief. Het reptielenbrein wordt actief bij een dreiging van gevaar. Bij extreem gevaar ben je op jezelf aangewezen en maak je geen verbinding met anderen want dat lukt niet meer. Je gehoor vangt alleen nog de hoge en lage frequenties op van geluiden. Dat zijn de alarmsignalen.

Je gevoel is uitgeschakeld en je kan niet meer nadenken. Dat noemen ze “freeze”. Het lichaam reageert op deze manier op te overleven. De freeze vanuit het dorsaal vagaal zenuwstelsel ontstaat bij extreem gevaar.

Je kunt wel korte momenten ervaren dat je erg schrikt en niet kunt praten, maar dat is geen “freeze” zoals hier bedoeld. Iedereen heeft wel eens een “freeze” momentje. Bijvoorbeeld je schrikt erg van kritiek die je krijgt en je valt stil en weet niet meer wat je moet zeggen of het voelt alsof je even niet meer kunt bewegen. Dat is normaal in die zin dat iedereen dat wel eens overkomt gedurende zijn of haar leven.

Bij “freeze” zoals hier bedoeld gaat het om leven en dood. Je kunt je niet meer bewegen en bent verlamd door de angst. De dorsale kant (de achterzijde) van de nervus vages sluit alles af; je hartslag daalt en je doet het letterlijk in je broek. Besluiten of actie ondernemen lukt niet. De bevriezing is een toestand van dissociatie, waarbij je emotieloos wordt, net doet of je “dood” bent door te slapen zodat je afstand kan nemen van de ervaring, van je lichamelijke zintuigen, van je gedachten en emoties van anderen. Met andere oorden waarin je afstand neemt van de pijn. Dit zijn automatische reacties van ons zenuwstelsel. Dit bedenk je dus niet.

Sympathische zenuwstelsel
Bij gevaar stimuleren de hersenen de amygdala om het sympathisch zenuwstelsel te activeren. Er komen adrenaline en stresshormonen vrij die het lichaam nodig heeft om te vechten of te vluchten. Adrenaline zorgt ervoor dat de spieren gespannen zijn en de hartslag en ademhaling sneller gaat waardoor er zuurstof naar de organen gaat die je nodig hebt om te vechten of te vluchten.

Het sympathische zenuwstelsel is ongeveer 400 miljoen jaar geleden ontstaan. Dat is het limbische brein of zoogdierenbrein.

Je voelt gevaar of een bedreiging of je voelt je aangevallen. De geluiden die je opneemt zijn met name de hoge en lage frequenties (in de natuur betekent dit gevaar). Je gevoel schakel je deels uit en het denken is niet meer optimaal. Dat gaat automatisch.

Wat je wel voelt is paniek en angst. Je kunt je nog met een ander verbinden (communiceren), maar het is moeilijk omdat de angst en paniek groot is en het denken niet goed werkt. In dit deel van de hersenen zit de amygdala die alle signalen van gevaar registreert. In dit deel van het brein zit het emotionele geheugen. Met name deze twee (amygdala en het emotionele geheugen) spelen een grote rol bij het ontstaan en de verwerking van trauma.



Ventraal vagaal zenuwstelsel
Het ventraal vagaal systeem is ongeveer 200 miljoen jaar geleden ontstaan. Dit is het deel van het brein waar we mee denken (prefrontale cortex). Dit zenuwstelsel is actief als je ontspannen bent. Doordat je ontspannen bent kan je goed nadenken en maak je gemakkelijk verbinding met andere mensen. Ze noemen dit het sociaal betrokkenheidssysteem.

Hier zit ook een geheugen, maar is een leer of werk geheugen. Dat is anders dan het zo belangrijke emotionele geheugen. Als je ontspannen bent is je gehoor gericht op geluiden van de middenfrequentie. De hoge en lage tonen die je voorbereiden op gevaar staan niet aan op alarm. Geluiden komen minder hard binnen. Dit sociaal betrokkenheidssysteem kan ontregeld zijn. Dat zie je bij mensen die overprikkeld zijn en bij mensen met een PTSS.

Als we blijven vastzitten in het vechten-vluchten-bevriezen dan is er geen herstel mogelijk. Het lichaam zal automatisch blijven reageren op triggers. Dat is wat het lichaam heeft geleerd tijdens het trauma.

2. ASS en PTSS en het sociaal betrokkenheidssysteem

Als het sociaal betrokkenheidssysteem niet goed werkt dan zijn mensen bijvoorbeeld overgevoelig voor geluiden, hebben een vlakke gezichtsuitdrukking, moeite met oogcontact en een gebrek aan intonatie in hun stem. Andere overeenkomsten zijn rigiditeit en sociale terugtrekking. Ook komen klachten als slaapproblemen, somberheid en angstgevoelens bij beide diagnoses vaak voor.

Het komt (onder andere) hierdoor dat het stellen van een diagnose moeilijk kan zijn. Is het ASS of PTSS of beide? Er is een overlap in de symptomen. Voor de behandeling is het belangrijk om te weten of er sprake is van ASS of PTSS of beide. Wanneer er sprake is van ASS dan dient de behandeling daarop te zijn aangepast. Als je een trauma hebt gehad ben je kwetsbaar en zit je in de freeze, flight of fight fase.

Na een trauma heeft iemand met ASS veel meer last van de beperkingen die er al waren voor het trauma. Door een trauma is het zenuwstelsel (nog meer) overbelast. Het zenuwstelsel staat op scherp en kan daardoor minder goed alle informatie (verbaal en non-verbaal en in - en externe prikkels) verwerken. Verbinding maken (communiceren) is nog moeilijker. Daar komt de overprikkeling nog eens bij. De beperkingen in de theory of mind, centrale coherentie en executieve functies zijn nog meer aanwezig.

Een behandeling bij ASS en PTSS kan aanslaan als er een band is van vertrouwen, rust en kalmte tussen cliënt en behandelaar. De band van vertrouwen en veiligheid heeft is echter van groot belang. Omdat alleen dan er verbinding tot stand kan komen waardoor openheid, bereidheid, motivatie tot stand kan komen om samen te werken. Het sociaal betrokkenheid systeem moet geactiveerd zijn.

Marline Pijler

Bronnen:
Brain basics: Ontrafel de mysteries van geheugen en emoties | Donders Wonders (ru.nl)

Volgens de polyvagaal theorie komt een overprikkelt brein voor bij; trauma, autisme, hechtingsproblematiek en sociale angst. In de DSM wordt alles in hokjes (diagnosen) ingedeeld, maar in werkelijkheid is er vaak overlap. Niemand zit maar in een hokje. De hokjes vanuit de DSM zijn gemaakt om overzicht te geven, maar geen enkele diagnose kan je vaststellen op basis van bio markers.( Op zoek naar biomarkers om interventies bij autismespectrumstoornis te begeleiden: een systematische review - PubMed (nih.gov)). Een diagnose wordt gesteld op basis van gedrag en is altijd subjectief. Er wordt wel onderzoek gedaan naar bio markers, maar dit staat nog in de kinderschoenen. Dit wil niet zeggen dat een diagnose niet zinvol (en terecht) is.

Publicatie
Noradrenergic activation of the basolateral amygdale maintains hippocampus-dependent accuracy of remote memory - Erika Atucha, Vanja Vukojevic, Raquel V. Fornari, Giacomo Ronzoni, Philippe Demougin, Fabian Peter, Piray Atsak, Marcel W. Coolen, Andreas Papassotiropoulos, James L. McGaugh, Dominique J.-F. de Quervain, and Benno Roozendaal
Richtlijnen EMDR bij ASS

Boeken:
Stefan Porges De polyvagaal theorie en de transformerende ervaring van veiligheid
Traumabehandeling en sociale betrokkenheid en gehechtheid
Stefan Porges De polyvagaal theorie in therapie het ritme van regulatie
Janine Fisher De levende erfenis van trauma transformeren (werkboek)
Dr.Edith Shiro Trauma als onverwacht geschenk