Creatieve therapie

 

 

Inleiding

De cursus creatieve therapie ben ik gaan doen om meer verdieping te krijgen in het aanbieden van creatieve therapie in combinatie met wat ik al aanbied op mijn praktijk voor mensen met een diagnose in het autisme spectrum. Ik ben afgestudeerd (master) als autisme specialist en als ACT (Acceptance Commitment Therapy) therapeut. Door deze combinatie ben ik deskundig in het aanbieden van deze therapie.

In deze creatieve therapie wordt gebruik gemaakt van tekenen, schilderen.

Gedurende twee jaar was ik cliënt en kreeg ik creatieve therapie. Deze therapie heeft mij veel goeds gebracht. Na een lang diagnose traject werd ik gediagnosticeerd met een autisme spectrum stoornis. Voor de diagnose en deze therapie lukte het mij vaak niet om woorden te geven aan wat ik voelde en aan wat ik dacht. Door negatieve ervaringen en autisme had ik dikwijls een “vol hoofd” en was ik veel aan het piekeren en hierdoor sliep ik ook slecht. Ik kreeg de negatieve ervaringen niet zo goed verwerkt en bleef er in “hangen”.  Mede door te gaan tekenen en schilderen ging ik verbanden beter zien en kon ik meer woorden gaan geven aan wat ik voelde en dacht. Door het visualiseren ging er een wereld voor mij open. De creatieve therapie werd ondersteund met individuele gesprekken en psycho educatie. Met tekenen had ik al een beetje ervaring, maar dat was niet belangrijk. Het ging niet om het resultaat, maar om het proces.

De voordelen van deze therapie vorm

Als je iets aandacht geeft wordt het steeds mooier. Je kunt een werkstuk aandacht geven en daarmee goed voor jezelf zorgen. Het is geen teken of schilderles, maar in dit proces leer je technieken die je ook thuis kunt gebruiken om ontspannen bezig te zijn. Dat is een groot voordeel van deze therapie. Thuis ga je niet nadenken over wat er in de therapie is besproken en je krijgt geen moeilijke cognitieve opdrachten, maar je gaat aan de slag met positieve creativiteit.

In de therapie gebruik ik ook mindfulness oefeningen aangepast aan wat jij kunt en wilt bereiken. Deze oefeningen kan je thuis zelf voortzetten en gebruiken om te ontspannen.

Vanuit de ACT zet ik metaforen in. Deze technieken kan je ook thuis inzetten om afstand te nemen van negatieve gedachten.

Het is niet belangrijk of je goed kunt tekenen of schilderen. Het gaat in de therapie niet om het resultaat maar om het verkrijgen van inzichten. Het graag willen, het leuk vinden en het volgen is voldoende. Ieder mens bewandelt zijn eigen pad. En dit pad is het uitgangspunt van de therapie.

Voor wie is creatieve therapie geschikt?

Ieder mens beschikt over een eigen, rijke binnenwereld met gevoelens, ervaringen, gedachten en wensen. Door tekenen en schilderen worden deze beelden zichtbaar. Een tekening of schildering is een afspiegeling van het innerlijk. Gevoelens en emoties zijn soms moeilijk te verwoorden. Deze non-verbale methode kan uitkomst bieden om op een andere manier te communiceren.

Bij iedereen met autisme is deze rijke binnenwereld aanwezig. Door een aantal beperkingen lijkt misschien dat dit niet zo is, maar ook mensen met autisme kunnen uiting geven aan hun rijke gevoelswereld door middel van creativiteit.

Door creatief bezig te zijn kan er een beter contact ontstaan met de eigen rijke binnenwereld van gevoelens, ervaringen, gedachten en wensen. Hierdoor kan het uiten van emoties op een veilige en prettige manier geoefend en ontwikkeld worden.

Hoe start de therapie?

De therapie start met een kennismakingsgesprek en het formuleren van een hulpvraag. We bespreken of deze vorm van therapie bij je past. Creatieve therapie is voor veel mensen geschikt, maar het kan zijn dat je problematiek toch beter (of tegelijk) elders behandeld kan worden en dan zal ik je doorverwijzen. Tijdens elke sessie gaan we aan de slag met je hulpvraag en deze verweven we in de teken of schilderopdrachten. Ook zullen er oefeningen vanuit de ACT besproken worden en krijg je individuele psycho educatie en oefeningen mindfulness. Voor elke cliënt maak ik een individueel programma zodat dit zo goed mogelijk aansluit bij je hulpvraag en bij je wensen en doelen. In totaal zijn er 8 sessies van 90 minuten.

Wat is het doel van creatieve therapie bij Autisme praktijk Alice?

Het doel is om meer in contact te komen met de groeimogelijkheden die je hebt en deze te gaan benutten zodat je actief aan de slag kunt met je hulpvraag. De hulpvraag staat centraal.
Hieronder staan voorbeelden van hulpvragen

-    Een positiever zelfbeeld ontwikkelen door het beter kunnen uiten van wat je voelt en denkt.
-    Verbeteren van communicatieve vaardigheden en een betere emotie regulatie door het beantwoorden van vragen en het krijgen van psycho educatie autisme
-    Verminderen van angsten door uiting kunnen geven aan moeilijke situaties uit je leven
-    Voorkomen van overprikkeling met mindfulness
-    Vergroten van de fantasie (verbeelding) door visualisatie oefeningen
-    Je eigen levensboom tekenen om zo meer inzicht te krijgen in je levensloop

Deze technieken kan je thuis zelf inzetten om te ontspannen.

• Teken en schildertechnieken
• Mindfulness
• ACT-metaforen

Een positiever zelfbeeld ontwikkelen.

Als gevolg van ervaringen in de kindertijd kunnen veel negatieve overtuigingen ontstaan. Als kinderen vaak destructieve kritiek te horen krijgen worden ze kwetsbaar. Hierdoor ontstaat ook vaak een gebrek aan eigenwaarde. Kwetsbaarheid maakt dat een kind naarmate het ouder wordt steeds meer de goedkeuring van anderen nodig heeft. Het gaat zijn of haar zelfbeeld ontlenen aan wat anderen denken. Het denken en het gedrag van een kind worden steeds meer bepaald door de reacties die het verwacht van anderen. Angst is hier de groet boosdoener. Vaak is het de angst om niet te mogen zijn zoals het kind is. Een negatief denkpatroon is ons aangeleerd.

Bij kinderen, jeugdigen en volwassenen met autisme zien we dat er vaak sprake is van een negatief zelfbeeld. Door het “anders zijn” vielen we op in de groep of konden we niet meedoen op school of op ons werk of worstelen we met relatieproblemen. Op latere leeftijd een diagnose krijgen heeft op veel volwassenen impact en deze kan positief zijn, maar is vaak ook (in eerste instantie) negatief. Een diagnose verandert je niet als mens. We gaan, onder andere, op zoek naar jouw “veilige plek” waar je kunt zijn met jouw wensen en toekomstdromen en hoe je deze vorm kunt gaan geven.

Verbeteren van de communicatieve vaardigheden en emotie regulatie.

Als je geen woorden kunt geven aan wat je voelt en denkt is het risico groot dat je niet wordt begrepen. Allerlei misverstanden kunnen er ontstaan in de communicatie.

Met tekenen en schilderen kan je uiting geven aan emoties en later komen de woorden. Tijdens het tekenen of schilderen mag je praten, maar het is niet vereist. Tijdens dit proces ondersteun ik door het stellen van vragen en geef ik psycho educatie.

Verminderen van angsten

Veel volwassenen met een autisme spectrum stoornis hebben negatieve ervaringen gehad doordat ze “anders” waren. Ze hadden bijvoorbeeld het gevoel nooit “erbij te horen”. Als je veel, faalervaringen hebben gehad dan worden deze soms je gedachten zoals bijvoorbeeld “dat lukt mij niet of ik kan dan toch niet”.  Door zo normaal mogelijk te doen en niet op te vallen ontwikkelden ze bijvoorbeeld depressies en angsten.

Angsten en overtuigingen zijn het resultaat van gedachten. Als er eenmaal een gedachte is, dan wordt deze werkelijkheid. Zowel negatieve als positieve gedachten hebben kracht om onze werkelijkheid te creëren. Positieve gedachten creëren positieve ervaringen. Als onze gedachten positief zijn, dan kunnen we herstellen. Negatieve gedachten zullen ons dwarsbomen. Negatieve gedachten zijn vaak emotioneel sterk geladen. Negatieve gedachten zijn lang vastgehouden en moeten tot uiting worden gebracht. Onder negatieve gedachten zit vaak emotionele pijn en verdriet. Als we contact maken met deze emoties en deze uiten zullen we de daarmee verbonden emotionele pijn gaan voelen. Dit geeft inzichten die ons weer helpen bij onszelf te komen en ons van de negatieve gedachten los te maken. Het uiten en het los laten van gevoelens kan de vicieuze cirkels van negatieve gedachten doorbreken. 

Voorkomen van overprikkeling

In de creatieve therapie en ACT kunnen we gebruik maken van mindfulness oefeningen.
Een goede ademhaling is van groot belang voor een goede lichamelijke gezondheid en een goede psychische gezondheid. Zuurstof wordt in je lichaam omgezet in energie waardoor je minder snel moe bent en beter in stat bent om je emoties los te laten. Door psychische spanningen gaan veel mensen te snel en te oppervlakkig ademen. Hierdoor kunnen slapeloosheid, benauwdheid, duizeligheid en hyperventilatie ontstaan. Ademhalingsproblemen duiden vaak op angst. Een oppervlakkige ademhaling heeft altijd te maken met veel denken, waardoor energie naar boven stijgt. Door te leren weer door je buik te ademen zoals je deed toen je een baby was, zul je een veel beter psychisch en lichamelijk evenwicht bereiken.
Mindfulness heeft niets te maken met het sturen van gedachten. Het gaat erom dat je observeert wat je gedachten zijn en hoe ze komen en ook weer gaan door aandacht te geven aan het nu ofwel aan je ademhaling en hoe je zit of ligt. Hierdoor kan je leren om je hoofd niet meer zo vol te laten lopen met piekergedachten.
Mensen die veel piekeren en slecht slapen hebben soms moeite met mindfulness. Ze hebben daar het geduld niet voor of vinden het zweverig. Met hele korte oefeningen starten we dan het proces naar beter ademhalen waardoor ontspanning kan optreden, maar dat hoeft niet. Mindfulness is geschikt voor mensen met autisme. Je kunt deze oefeningen nooit fout doen.
Het werkt goed als je geleerd wordt om dit stapje voor stapje je eigen te maken op een manier die voor jou comfortabel voelt.

Het vergroten van de fantasie (verbeelding) door visualisatie

Visualiseren hebben we nodig om ons goed te voelen. We moeten ons kunnen voorstellen dat het morgen beter gaat. Met visualiseren kan je het lichamelijke en psychische welbevinden positief beïnvloeden. Bijvoorbeeld: we zien in gedachte dat iemand ons kwetst. Als we dan ook echt door deze persoon worden gekwetst zijn we overstuur en zeggen “zie je wel, ik had het verwacht”. Dat we zelf invloed hadden met onze gedachten zien we dan niet.

Visualiseren werkt het beste als we ontspannen zijn. Dan zijn we opener en ontvankelijker voor visualisaties, waardoor ze net als affirmaties gemakkelijker in ons bewustzijn worden opgenomen.

Visualiseren kunnen we gebruiken om te leren onze innerlijke belevingswereld uit te drukken. Door te visualiseren kunnen we het onbewuste en het bewuste van ons innerlijk met elkaar in verbinding brengen. Visualisaties zijn hele krachtig. Via visualisaties kunnen wij zelfveertrouwen, eigenwaarde en eigenliefde ontwikkelen. We kunnen ons gehele zelfbeeld verbeteren, waardoor we ook veel beter in het leven komen te staan.

Over mensen met autisme wordt beweerd dat ze weinig of geen fantasie hebben. In de creatieve therapie heb ik nog nooit iemand met autisme gehad die geen of te weinig fantasie had. Wel is het zo dat een bepaalde vorm van autistische denken creativiteit in de weg kan staan. Dat hoeft niet altijd zo te zijn. Als we ons vastbijten in bepaalde overtuigingen kan dit ten kostte gaan van flexibiliteit in ons denken en handelen. Vandaar dat visualisatie oefeningen vaak heel goed werken als we ergens over blijven piekeren en niet los kunnen laten of niet kunnen relativeren.

Wat ga je doen in creatieve therapie?

Tijdens de creatieve therapie wordt gebruik gemaakt van verschillende opdrachten die ik speciaal geselecteerd heb voor volwassenen met autisme die (nog) niet zo goed vrij uit kunnen of willen tekenen en schilderen.
De therapie is ook geschikt voor iedereen die geen enkele schroom heeft om iets te tekenen of te schilderen.

Dynamische tekenopdrachten
Dynamische tekenen is het tekenen waarbij met een continue doorgaande beweging met het potlood over het papier vormen ontstaan. Er mag niet met een gum gecorrigeerd worden. Het potlood mag het papier niet lsolaten. Dynamische tekenen werkt ontspannend bij stress, spanning en gevoelens van paniek.

Vormtekenopdrachten
Vormtekenen is het tekenen van een ritmische herhaling van vormen. Door vormtekenen kan de innerlijke flexibiliteit worden vergroot en het werkt ontspannend waardoor jij je hoofd kan leeg maken.

Arceertekenopdrachten
Arceer tekenen is het tekenen met vele rechte lijntjes waarbij door de vele rechte lijntjes een tekening ontstaat. Door de lijntjes zachter of harder aan te brengen, of dichter of juist verder van elkaar af te tekenen ontstaan vormen. Het voelt bevrijdend om op deze manier vormen te creëren. Deze vormen van tekenen is erg geschikt voor mensen met autisme vanwege de behoefte aan ordenen en overzicht.

Mandala tekenopdrachten
We gaan geen bestaande mandala’s inkleuren maar creëren onze eigen mandala. Hiervoor heb je een grote cirkel nodig en vervolgens deel je deze in zoals je dat zelf wilt.
Als je een mandala hebt gemaakt gaan we hem interpreteren. We gaan een dialoog aan met de mandala.

Tekenen van natuurelementen zoals bomen, bloemen en fantasie wezens
Mensen met autisme hebben vaak minder verbeelding en fantasie. Ze houden meer vast aan wat concreet aanwezig is of aan de feiten. Er zijn uiteraard ook mensen met autisme met juist veel verbeelding en fantasie, maar het lukt niet altijd om deze vorm te geven.
Door middel van fantasie kunnen we een andere wereld binnen gaan. Door het tekenen met fantasie worden we uitgedaagd deze vaardigheid te ontwikkelen. Door het tekenen van een fantasiewereld kan je voor even ontsnappen uit de realiteit. Hierdoor kan je ook gaan zien wat je echt graag zou willen doen.

Je eigen levensboom tekenen
Een levensboom tekenen geeft veel informatie aan over de verschillende levensstadia die jij hebt gehad en wat je daarin hebt ervaren. Een levensboom tekenen doe je niet in een paar uurtjes, maar hier nemen we ruim de tijd voor zodat er een prachtige boom uit kan ontstaan.
Inzicht in de gedachten, gevoelens ervaringen, gedragingen, patronen en emoties uit het verleden kunnen inzicht geven in het heden. Want vaak reageren mensen in het heden vanuit de pijn uit het verleden. Hierdoor ontstaan de eerste inzichten en vanuit deze inzichten kunnen we gaan werken aan veranderingsprocessen.

Punten zetten
Het pointillisme is een schildertechniek die vooral aan het eind van de negentiende eeuw werd beoefend. Ze wordt getypeerd door het gebruik van stippen die ongemengd op het doek worden geplaatst. Deze techniek is erg leuk en kan door iedereen gedaan worden. Hiermee geef je kleur aan je gevoelens en het is heel ontspannend.

Zentangle tekenen
Zentangle is een pentekening opgebouwd uit eenvoudig te tekenen lijnen, die samen patronen vormen. Door elke lijn bewust en weloverwogen te tekenen, verhoogt het tekenen van een zentangle de aandacht. Ook kom je voor uitdagingen te staan hoe je iets kan maken en hiermee verbeter je de eigen creativiteit. Je zult oplossingen moeten zoeken en doorzetten is hierbij ook belangrijk.

Bijlage 1

De Nederlandse Vereniging Autisme (NVA)houdt elk jaar een breed onderzoek. In 2019 deden 1024 volwassenen met een autisme spectrum stoornis mee aan dit onderzoek.
Top 3 van de meest voorkomende psychische problemen volgens de NAR Nederlands Autisme Register 2019

Psychische problemen mannen	Lichamelijke problemen mannen
1 Stemmingsstoornis (o.a. depressieve stoornis)	1 Slaapproblemen/vermoeidheid
2 AD(H)D	2 Allergische klachten
3 Angst- of dwangstoornis	3 Maag-/darmklachten

 

Psychische problemen vrouwen	Lichamelijke problemen vrouwen
1 Stemmingsstoornis (o.a. depressieve stoornis)	1 Slaapproblemen/vermoeidheid
2 Angst of dwangstoornis	2 Hoofdpijn/migraine
3 AD(H)D	3 Allergische klachten

 

In mijn praktijk is de Top 3 aan hulpvragen:

1. Stemmingen klachten (somberheid, depressie)
2. Paniek klachten
3. Slaapproblemen door overmatig piekeren

Welke vormen van therapie hebben volwassenen met een autisme spectrum stoornis het meeste gehad?
Top 3 op basis van cijfers uit NAR meting uit 2019

1. Individuele gesprekken met psycholoog en/of psychiater
2. Fysiotherapie of andere motorische therapie
3. Psycho educatie autisme in een groep of individueel

In mijn praktijk de top 3 van behandeling die volwassenen met autisme reeds hebben gehad voordat ze bij mij komen.

1. Psycho educatie autisme in een groep of individueel
2. Cognitieve therapie (5 G schema)
3. Individuele gesprekken met ene psycholoog en/of psychiater vaak in combinatie met medicatie.

Bijlage 2

DSM 5
In het eerste domein (A) moet aan alle criteria worden voldaan.
A. Beperkingen in de sociale communicatie
1. Beperkingen in de sociaal-emotionele wederkerigheid
2. Beperkingen in de non verbale communicatie
3. Beperkingen in het ontwikkelen, handhaven en begrijpen van sociale relaties

In het tweede domein (B) moet aan twee van de vier criteria worden voldaan
B. Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses of activiteiten
1. Stereotiepe of repetitieve motorische bewegingen, gebruik van voorwerpen of spraak.
2. Hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, inflexibel gehecht zijn aan routines of geritualiseerde patronen van verbaal of non-verbaal gedrag.

C. De beperkingen moeten aanwezig zijn in de vroege kindertijd.
De symptomen veroorzaken klinisch significante beperkingen op sociaal, beroepsmatig of andere belangrijke gebieden van het huidige functioneren.

D. De symptomen kunnen niet verklaard worden door een verstandelijke beperking of door een algemene ontwikkeling achterstand.
Een verstandelijke beperking en ASS komen dikwijls gezamenlijk voor.

Bijlage 3

Welke eigenschappen worden vaak genoemd bij autisme?

• Overprikkeling (bijvoorbeeld door geluiden, geuren, licht, kleding of hoge verwachtingen vanuit de omgeving).
• Moeite met verbeelding en fantasie (te veel of te weinig)
• Grote impact van veranderingen; soms heftige reacties op kleine wijzigingen in het dagelijks ritme.
• Logische denkwijze, of juist een heel creatieve denkwijze.
• Minder behoefte aan sociaal contact of onhandig in het sociaal contact.